Elektronische attenderingsdiensten

Hans Roes
Bibliotheek Katholieke Universiteit Brabant

HTML versie van een artikel verschenen in Open 28(1), 1996.

Op het gevaar af na "elektronische snelweg" weer een metafoor voor Internet te introduceren, moet me van het hart dat ik het Net zèlf vooral zie als "attenderingsdienst voor (vak)informatie". De werkdag begint voor mij met het lezen van berichten van listservers en het scannen van zo'n veertig Usenet nieuwsgroepen. Het nadeel daarvan is een hoop ruis: 90 à 95 procent van de pakweg 200 berichten die ik op die manier iedere ochtend voorgeschoteld krijg gooi ik, na het lezen van soms slechts de subject line of de naam van de auteur, ongelezen weg. Het voordeel is dat ik vaak al op de hoogte ben van ontwikkelingen voordat deze in gepubliceerde vorm verschijnen. Tegelijkertijd word ik op die manier geattendeerd op belangrijke publikaties voordat ze verschijnen in mijn maandelijkse SDI-overzicht gebaseerd op de KUB Excerpta Informatica database, of in de per e-mail bezorgde, ook maandelijkse, Current Cites, een van de betere bijprodukten van de PACS-L listserver (1). Verder haal ik de laatste jaren steeds meer informatie uit elektronische tijdschriften. Ook Current Cites attendeert steeds meer op elektronische publikaties. Attendering valt dan nagenoeg samen met document delivery, aangezien met één muisklik de besproken publikatie opgehaald kan worden.

Niettemin wordt het gros van de wetenschappelijke informatie nog steeds via artikelen in gedrukte tijdschriften verspreid. Al kan men zich daar niet aan de indruk onttrekken dat publikatie langzamerhand niet meer dan een stempel van goedkeuring door de kring van `peers' achteraf betekent. Meest aansprekend is de elektronische verspreiding van preprints, met het archief van Paul Ginsparg (2) op het gebied van fysica als bekendste voorbeeld en het Grey Files project van de Tilburgse en Maastrichtse universiteit als Nederlandse pendant daarvan op het gebied van de economie (3). Ontwikkelingen op Internet vervagen als het ware de grenzen tussen research in actie en research in gestolde vorm: de publikatie van bibliografisch stabiele entiteiten zoals artikelen.

De vraag is dan ook gerechtvaardigd of elektronische attenderingsdiensten voor tijdschriftartikelen niet een anachronisme zijn. Toch is daar de laatste jaren een enorme vooruitgang geboekt. Zie voor een overzicht van zestien current awareness services bijvoorbeeld het artikel van G. Spikman et.al in Open (4). Wie zich wil verdiepen in de vraag welke in bepaalde situaties voldoen kan verwezen worden naar artikelen van Rowley, die belangrijke criteria geeft voor bibliothecarissen die uit de veelheid van mogelijkheden moeten kiezen: dekking, snelheid, kosten, gebruikersvriendelijkheid, document delivery (5,6).

Dit artikel beperkt zich verder tot een korte bespreking van twee grotere attenderingsdiensten die, naast de mogelijkheid van online raadpleging, tevens een automatische attenderingsservice via e-mail bieden: de Reveal service van CARL en de SDI service van PICA op de landelijke Online Contents. Beide services zijn in de meeste grotere Nederlandse bibliotheken online raadpleegbaar.

CARL's Reveal

Reveal (7) is gebaseerd op de bekende UnCover database van de Colorado Association of Research Libraries en Blackwell. UnCover is een table of contents service die momenteel 17.000 tijdschriften op vrijwel alle wetenschapsgebieden summier bibliografisch beschrijft. De database groeit met circa 5.000 records per dag. De Reveal service maakt het mogelijk om de inhoudsopgaven van specifieke tijdschriften per e-mail te laten bezorgen. Daarnaast is het ook mogelijk om titelwoord en auteur searches te gebruiken in het SDI profiel. Het profiel kan in de loop van de tijd door de gebruiker gewijzigd worden en wordt eenmaal per week vergeleken met de groei van de database. Bovendien geeft CARL een eenvoudige mogelijkheid om documenten via reply mail te bestellen. De klant kan de titelgegevens terug sturen met daaronder het woord ORDER. Voor wie dat te moeilijk is kan ook de print-out van het mail bericht gefaxt worden waarop het gewenste artikel omcirkeld is. De kosten van het profiel zijn beperkt: voor $ 20 per jaar mogen maximaal 50 tijdschrifttitels en 25 titelwoord/auteur searches in het profiel gezet worden. CARL ziet meer heil in de verdiensten van document delivery -de UnCover database zelf is vrij toegankelijk - waarvan de kosten momenteel op $ 8,50 per artikel liggen, exclusief de copyright fee die doorgaans op $ 6,00 per artikel ligt. Naar Nederlandse maatstaven gemeten zijn dat hoge prijzen, maar zelfs dan nog steeds een bespreekbaar alternatief voor soms dure abonnementen. De prijs voor het profiel is zelfs uitzonderlijk laag te noemen. CARL zegt momenteel 10.000 profielen te hebben uitstaan. De service, welke sinds begin 1994 in de lucht is, werd door Online Magazine uitgeroepen tot "database product of the year". Opvallend is dat in de top 25 van tijdschriften die in Reveal profielen zijn opgenomen zes tijdschriften op het gebied van bibliotheekwetenschap voorkomen.

PICA's SDI service

Weliswaar kleiner dan CARL's UnCover maar toch ook zeer omvangrijk is de landelijke Online Contents database van PICA welke momenteel in nagenoeg alle grotere PICA bibliotheken te raadplegen is, en nu zo'n 12.000 tijdschriften dekt. Ook hierop is sinds begin 1995 een beperkte SDI service mogelijk voor eindgebruikers (8,9,10). Deze dienen daartoe te beschikken over een IBL account welke ook voor document delivery aanvragen gebruikt kan worden. Het aanmaken van het profiel is eenvoudig: wanneer de gebruiker een artikel uit, of de inhoudsopgave van een door hem gewenst tijdschrift op zijn scherm heeft wordt dit met de opdracht "sdi" aan het profiel toegevoegd. Dit is tevens de enige mogelijkheid: searches op titelwoord en auteurs zijn niet in het profiel op te nemen. Ook werkt het opbouwen van het profiel wat omslachtig, omdat bij iedere toevoeging van een titel aan het profiel het toegangsnummer en de pincode moeten worden ingetoetst, hetzelfde geldt bij document delivery. Kennelijk zijn de interface ontwerpers uitgegaan van de toch snel uitstervende traditie van publieksterminals. In tegenstelling tot CARL worden in het geval van PICA de profielen dagelijks met de groei van de database vergeleken, en wordt de gebruiker, in geval van hits, direct via electronic mail op de hoogte gebracht. Vergeleken bij CARL vallen de kosten ongunstig uit, namelijk fl. 0,50 per verstuurde inhoudsopgave. Bij een dollarkoers van fl. 1,75 wordt het break even punt tussen CARL en PICA immers al bij jaarlijks 70 verstuurde inhoudsopgaven bereikt. Daar staat tegenover dat document delivery in de Nederlandse context doorgaans (nog ?) goedkoper is, afhankelijk van de omvang van het artikel. Aangezien de PICA-klant voor document delivery toch weer de landelijke Online Contents in moet om het gewenste artikel te zoeken en van daaruit te bestellen zou een combinatie van een SDI op CARL en document delivery binnen PICA-verband zijn voordelen kunnen hebben. Overigens is de overlap tussen beide bestanden niet bekend. Volgens opgave van PICA staan er in mei 1995 zo'n 600 profielen uit bij acht UB's, de KB en enkele OB's.

Tot slot

Voor wetenschappers is het van belang te weten dat ook uitgevers zich op het pad van literatuurattendering begeven. Zo heeft Elsevier een aantal Alert services op het gebied van o.a. economie en elektronica, zij het dat deze uiterst beperkt zijn, respectievelijk 32 en 3 tijdschriften (11). Geen echte attenderingsdienst heeft Wolters Kluwer Academic Publishers, maar hier kunnen inhoudsopgaven van 260 tijdschriften via gopher geraadpleegd worden (12). Voordeel van dit soort systemen is dat ze attenderen vaak al voordat het artikel in druk is verschenen. Doorgaans zijn deze services kosteloos, ze worden meer gezien als een marketing instrument.

De hier aangehaalde Internet-bronnen zijn -met in hyperlinks verwerkte URL's- in een HTML versie van dit artikel te vinden op het World Wide Web, URL: http://pi1103.kub.nl:2080/hanshome/articles/open_95.htm.

Noten

  1. Wie zich wil abonneren op PACS-L stuurt een e-mail naar listserv@uhupvm1.uh.edu, met de volgende inhoud SUBSCRIBE PACS-L Voornaam Achternaam.
  2. Het archief van Paul Ginsparg is via het World Wide Web te raadplegen,URL: http://xxx.lanl.gov.
  3. Het Grey Files archief kan via het World Wide Web benaderd worden, URL:http://greywww.kub.nl:2080/greyfiles.
  4. Spikman G., Koster L.M., Melis P.H.A.M., Elektronische titelattenderingssystemen, Open 27(3), 1995, p. 82 - 86.
  5. Rowley J.E., Current awareness or competitive intelligence: a review of the options, Aslib Proceedings, 44(11/12), 1992, p. 367 - 372.
  6. Rowley, Jennifer, Revolution in current awareness services, Journal of Librarianship and Information Science, 26(1), 1994, p. 7 - 14.
  7. Gegevens ontleend aan de helpfiles van de Reveal service en de UnCover nieuwsbrieven. Beide zijn te vinden via URL:http://www.carl.org. UnCover kan ook direct worden geraadpleegd via URL:telnet://database.carl.org.
  8. Oosterop, Danielle, SDI nu ook voor eindgebruikers, Faxtotum nr. 21, maart 1995.
  9. Oosterop, Danielle, SDI in Online Contents: Automatische attendering op nieuwe afleveringen, LOGIN, verschijnt binnenkort.
  10. Zie ook URL:http://www.pica.nl voor informatie.
  11. Zie URL:http://www.elsevier.nl voor informatie.
  12. Zie gopher://gopher.wkap.nl:70/1 URL:gopher://gopher.wkap.nl:70/1 voor informatie.